Radang Paru-Paru (Pneumonia): Gejala, Punca, Jenis, Peringkat & Rawatan

Apa itu pneumonia?

Pneumonia adalah jangkitan pada paru-paru kita yang menyebabkan pembengkakan tisu halus paru-paru. Kita juga boleh bercakap tentang orang yang mempunyai 'jangkitan dada' atau jangkitan saluran pernafasan yang lebih rendah ('LRTI'), yang mana kedua-duanya mungkin radang paru-paru.

Pneumonia boleh menjadi serius dan menyebabkan komplikasi yang mengancam nyawa seperti sepsis ataupun terdapatnya nanah di dalam paru-paru. Pneumonia berpunca daripada virus, bakteria dan adakalanya kulat. Tindak balas sistem imun tubuh terhadap jangkitan oleh mengakibatkan keradangan tisu alveoli – kantung kecil di dalam paru-paru di mana gas-gas ditukar.

Untuk memahami pneumonia, adalah lebih baik untuk anda memahami bagaimana paru-paru berfungsi terlebih dahulu.

Bagaimana Paru-Paru Berfungsi

Fungsi utama paru-paru ialah mengeluarkan karbon dioksida daripada salur darah agar kita dapat menghembuskannya keluar sebagai bahan buangan dan untuk medapatkan oksigen – bahan kimia yang penting untuk kesihatan setiap bahagian badan – daripada udara terus ke salur darah.

Apabila kita bernafas, kita menyedut udara daripada hidung dan mulut. Udara ini bergerak ke trakea ataupun salur udara dan seterusnya ke dalam paru-paru. Saluran udara ini kemudiannya bercabang dan membawa udara ke setiap lobus dan seterusnya bergerak jauh lebih dalam ke arah cabang yang lebih kecil. Di penghujung setiap cabang paling kecil pula terdapat seberkas kantung udara yang dipanggil alveoli.

Alveoli ini dikelilingi oleh rangkaian salur darah halus. Darah yang telah menghantar oksigen keseluruh badan akan kembali ke jantung dalam keadaan kehabisan nutrien dan dipam semula ke dalam salur darah halus yang terdapat di dalam tisu paru-paru. Darah kemudiannya akan mengeluarkan karbon dioksida dan membawa oksigen kembali kepada jantung di mana darah yang kaya dengan oksigen akan dipam keseluruh badan sekali lagi. Kitaran ini akan kekal berterusan sepanjang hidup dengan setiap degupan jantung. 

Dengan setiap nafas, kita menghirup mikrob - bakteria, virus dan spora kulat. Namun begitu, paru-paru kita dicipta dengan beberapa lapisan perlindungan yang akan memastikan mikrob ini tidak mendatangkan masalah yang serius. Sebahagian akan tersekat pada cecair dan lendir yang terdapat di dalam hidung serta mulut. Mikrob ini ditapis oleh bulu-bulu halus di dalam lubang hidung. Sel mikroskopik di dalam saluran sistem pernafasan ini kemudiannya akan menolak partikel-partikel ini keluar daripada sistem. Paru-paru kita juga dilitupi dengan lendir yang bertindak sebagai lapisan perlindungan dan sistem imun berfungsi menyediakan sel yang mampu mengenalpasti dan memusnahkan sebarang mikrob yang memasukinya.

Walaubagaimanapun, adakalanya sistem pertahanan semula jadi ini tidak cukup untuk melindungi badan sepenuhnya. Sesetengah mikrob berkemampuan merentasi lapisan perlindungan ini. Selain itu, beberapa masalah kesihatan juga boleh melemahkan sistem pertahanan badan. Apabila terdapat mikrob yang banyak menyerang tisu paru-paru, partikel-partikel ini akan mula menjejaskan fungsi paru-paru. Sistem imun akan bertindak balas dan memenuhi tisu dengan cecair dan sel darah putih. Hal ini akan menyebabkan terjadinya bengkak dan keradangan yang akan mengehadkan kadar tisu yang boleh digunakan untuk penukaran gas.

Pengurangan fungsi paru-paru akan menyukarkan badan untuk mendapatkan oksigen yang mencukupi dan menghembuskan karbon dioksida dalam kadar yang sepatutnya. Badan dengan secara automatiknya akan cuba menggantikan kekurangan ini dengan meningkatkan kadar degupan jantung serta bernafas dengan lebih cepat dan kuat. Sekiranya fungsi paru-paru benar-benar terjejas teruk, karbon dioksida boleh terkumpul di dalam badan dan keadaan ini boleh mengakibatkan asidosis di mana darah menjadi lebih berasid dan tidak sihat. Kesan daripada itu, buah pinggang pula akan cuba menggantikan kekurangan fungsi badan dan hal ini akan menjejaskan fungsi setiap fungsi organ-organ penting dalam badan. Tindak balas sistemik di seluruh badan ini dikenali sebagai sepsis dan boleh membawa maut.

Apa yang menyebabkan pneumonia?

Pneumonia ialah jangkitan yang berpunca daripada mikrob ataupun kuman. Mikrob ini terdiri daripada:

• Bakteria: Terdapat beberapa jenis bakteria yang boleh menyebabkan radang paru-paru. Kebanyakan komuniti yang diperolehi disebabkan oleh bakteria. Pneumonia bakteria biasanya boleh dirawat dengan baik dengan kursus antibiotik.
• Virus: Jenis virus yang paling biasa yang menyebabkan pneumonia pada orang dewasa adalah virus influenza atau 'selesema'. Virus tidak terjejas oleh antibiotik. Pada kanak-kanak, pneumonia biasanya disebabkan oleh virus yang dipanggil 'RSV'.
• Kulat: Pneumonia juga boleh berkembang daripada jangkitan yang didapati apabila anda bernafas di dalam spora kulat-kulat tertentu. Hal ini sangat jarang berlaku, tetapi apabila ianya berlaku, mereka yang mempunyai sistem imun terjejas lebih cenderung untuk mendapatkannya.

Adakah pneumonia berjangkit?

Mikrob yang menyebabkan pneumonia boleh dipindahkan daripada seorang individu ke seorang individu yang lain, terutamanya mikrob yang menyebabkan pneumonia viral. Sesetengah mikrob juga boleh berpindah daripada haiwan kepada manusia. Bakteria juga boleh pergi ke paru-paru apabila seseorang menyedut bau makanan atau minuman. Mikrob ini boleh menyebabkan jangkitan paru-paru. 

Walaubagaimanapun, perlu diingatkan bahawa pendedahan kepada mikrob yang boleh menyebabkan pneumonia tidak semestinya membuatkan anda sakit, dan sekiranya anda jatuh sakit sekalipun, sakit yang dirasai tidak semestinya berpunca daripada pneumonia. Kadangkala, tindakbalas imun semulajadi boleh mencegah mikrob yang telah dijangkiti daripada menyebabkan masalah yang serius. Namun begitu, adakalanya, jangkitan boleh menjadi semakin serius. Gabungan jangkitan serius dengan tindakbalas sistem imun badan merupakan penyebab kepada pneumonia.

Mereka yang berisiko mendapat jangkitan dan komplikasi harus lebih berhati-hati terhadap golongan serta situasi yang boleh mendedahkan mereka kepada mikrob yang boleh menyebabkan jangkitan. Oleh kerana mikrob yang menyebabkan pneumonia adalah berjangkit, mereka yang tinggal di kuarters tertutup mempunyai risiko lebih tinggi untuk mendapat pneumonia. Ini termasuklah mereka yang tinggal di berek tentera, asrama serta rumah jagaan. Malahan, mereka yang tinggal di rumah jagaan turut terdedah kepada risiko-risiko yang lain.

Faktor Risiko

Sesetengah orang lebih berisiko mendapatkan pneumonia jika dibandingkan dengan orang lain. Oleh itu, mempunyai kesedaran mengenai faktor risiko penyakit ini boleh membantu anda membuat pilihan yang lebih sihat bagi mengelakkan penyakit yang serius.

Antara faktor risiko yang sering dilaporkan termasuklah:

Mempunyai Masalah Kesihatan Sedia Ada

Masalah kesihatan sedia ada yang menjejaskan paru-paru seperti penyakit pulmonari obstruktif kronik (COPD), asma atau kegagalan jantung boleh meningkatkan peluang seseorang individu mendapat pneumonia.

Sistem Imun yang Lemah

Sesetengah ubat-ubatan, khususnya ubat-ubatan yang diberikan bagi merawat kanser atau penyakit autoimun boleh mengganggu sistem imun dan menyukarkan proses melawan jangkitan. Sebahagian kondisi seperti AIDS boleh menjejaskan imun sistem secara langsung.

Umur

Kanak-kanak dan populasi warga emas lebih cenderung untuk mendapatkan pneumonia dan komplikasi yang berkaitan.

Merokok

Perokok juga mempunyai kemungkinan tinggi untuk mendapat pneumonia dan masalah paru-paru yang lain. Asap terpakai boleh memudaratkan dan kanak-kanak yang tinggal di dalam rumah yang terdapat perokok di dalamnya juga cenderung mendapatkan penyakit radang paru-paru ini.

Disfagia

Dysphagia merujuk kepada kesukaran untuk menelan. Mereka yang menghidap disfagia selalunya mempunyai refleks batuk dan muntah yang rendah. Ini bermaksud makanan, minuman dan segala jenis mikrob boleh memasuki saluran pernafasan dan tinggal di dalam paru-paru. Golongan yang menghidap disfagia termasuklah pesakit Parkinson atau demensia lanjutan serta mereka yang pernah terkena serangan strok.

Kecederaan Saraf Tunjang

Selain berpotensi untuk mengalami kesukaran menelan, mereka yang mempunyai kecederaan saraf tunjang juga mungkin bergantung kepada pengudaraan mekanikal dan mempunyai penjagaan trakeostomi (tiub pernafasan melalui bahagian hadapan tekak ke dalam tenggorokan) yang kompleks. Mereka juga mungkin tidak mampu batuk tanpa bantuan mekanikal dan seterusnya menghadapi kesukaran membersihkan paru-paru mereka.

Mendapat Sesuatu Penyakit Baru-Baru Ini

Menghidap sesuatu penyakit baru-baru ini ataupun secara umumnya tidak sihat boleh menyebabkan kesukaran melawan penyakit-penyakit yang mendatang.

Pencegahan

Pneumonia bukan selalu boleh dicegah. Namun, terdapat beberapa langkah yang boleh diambil untuk mengelakkan anda daripada jatuh sakit dan memastikan anda dapat pulih sepenuhnya secepat mungkin.

Berhenti Merokok

Mengambil langkah untuk berhenti merokok merupakan salah satu cara terbaik yang anda boleh lakukan untuk semua aspek kesihatan anda serta orang tersayang disekeliling anda. Merokok boleh mengakibatkan penyakit paru-paru yang serius serta merosakkan pertahanan semulajadi sistem pernafasan.

Patuhi Standard Kebersihan yang Baik 

Membasuh tangan, menggunakan tisu dan membuangnya sejurus selepas digunakan serta mengelakkan diri daripada bergaul dengan mereka yang sakit boleh membantu mengurangkan risiko anda mendapatkan pneumonia. Sekiranya semua orang mematuhi standard kebersihan yang asas, risiko untuk batuk dan demam untuk berjangkit boleh dikurangkan dengan baik sekali.

Kekal Sihat

Kita bukan sentiasa boleh mengelak daripada terkena batuk atau jangkitan dada, tetapi jika kita mengamalkan gaya hidup sihat dan cuba untuk mengekalkan garis asas kesihatan yang disarankan, kita tidak akan begitu cenderung untuk mendapatkan sesuatu penyakit.

Menguruskan Kondisi Kesihatan Sedia Ada

Sekiranya anda mempunyai faktor risiko pneumonia yang spesifik, adalah penting untk anda menguruskannya sebaik mungkin. Mengekalkan kawalan yang baik terhadap kondisi seperti asma ataupun kegagalan jantung serta menghadiri janji temu berjadual bagi menguruskan penyakit kronik boleh mengelakkan sebarang komplikasi lanjut.

Kekal Cakna dengan Vaksinasi Terkini

Mereka yang lebih berisiko untuk mendapatkan pneumonia disarankan untuk mengambil vaksin bermusim. Ini termasuklah vaksin selesema dan vaksin pneumokokal yang boleh melindungi anda daripada sebarang bakteria yang boleh menyebabkan pneumonia.

Sekiranya anda risau akan risiko anda terkena pneumonia dan mahu membincangkan tentang tahap kesihatan anda atau sebarang kebimbangan, terdapat pelbagai khidmat pengamal am yang boleh didapati termasuklah sesi rundingan atas talian serta panggilan terus ke rumah.

Jenis-Jenis Pneumonia

Terdapat beberapa cara untuk menggambarkan pneumonia. Kita boleh bercakap mmengenai kawasan paru-paru yang terjejas seta jenis-jenis mikrob yang menyebabbkan jangkitan. Kita juga boeh melihat cara seseorang individu mendapatkan pneumonia yang boleh membantu kita mengenalpasti jenis mikrob yang menyebabkan keradangan serta menjangkakan peringkat penyakit yang seterusnya.

Berikut merupakan beberapa jenis pneumonia yang sering dilaporkan::

Pneumonia yang Diperoleh daripada Komuniti

Terma ini merujuk kepada pneumonia yang bermula dalam kalangan komuniti dan bukan di hospital atau mana-mana institusi.

Pneumonia yang Diperoleh daripada Hospital

Pneumonia jenis ini pula merujuk kepada radang paru-paru yang bermula di hospital dan disebabkan oleh punca kemasukan pesakit. Ianya perlu didapati sekurang-kurangnya 48 jam selepas kemasukan kerana pneumonia yang berkembang dalam masa 48 jam kemungkinan besar datang daripada mikrob dalam kalangan komuniti. 

Mereka yang berada di hospital biasanya berada berdekatan dengan pesakit dan mungkin mempunyai sistem imun yang terjejas disebabkan penyakit sedia ada. Oleh itu, merekalebih terdedah kepada beberapa jenis virus dan bakteria ketika berada di hospital, termasuklah mikrob yang sukar dirawat menggunakan antibiotik.

Pneumonia yang Diperoleh daripada Ventilator

Juga dikenali sebagai radang paru-paru berkaitan ventilator, pneumonia yang diperoleh daripada ventilator ini merupakan sejenis pneumonia yang didapati di hospital yang berlaku apabila seseorang pesakit diintubasi dan diventilasi secara mekanikal di dalam unit rawatan rapi di hospital. Ini bermaksud mereka mempunyai tiub di dalam tekak yang disambung kepada mesin yang membantu mereka bernafas ataupun bernafas untuk mereka. Pesakit yang menggunakan ventilator di dalam unit rawatan rapi sudah sedia ada tidak sihat. Oleh itu, mendapatkan pneumonia daripada ventilator sebagai komplikasi kedua adalah amat merbahaya.

Pneumonia Aspirasi

Ini pula merupakan sejenis pneumonia yang didapati daripada makanan, cecair ataupun isi perut yang memasuki paru-paru. Ianya selalu berlaku dalam kalangan mereka yang mempunyai masalah kesihatan yang menyebabkan hilangnya refleks batuk dan muntah. Adakalanya kondisi ini berlaku selepas strok, kecederaan otak ataupun dimensia lanjut. Tiub nasogastrik yang tercabut atau tersalah letak juga boleh mengakibatkan pneumonia aspirasi.

Pneumonia 'Berjalan' atau 'Atipikal' 

Kadangkala, ada individu yang mempunyai pneumonia yang ringan dan tidak mengalami sakit yang serius; individu seperti ini boleh menjalani kehidupan mereka seperti normal tetapi mungkin akan berasa tidak berapa sihat. Mereka mungkin merasakan gejala-gejala yang dialami adalah terlalu ringan untuk berjumpa doktor dan menjalani pemeriksaan yang sepatutnya. Oleh itu, fenomena pneumonia berjalan ini mungkin lebih tinggi daripada apa yang kita fikirkan.

Mengesan Pneumonia

Secara tipikalnya, penyelidikan mengenai pneumonia ini bermula apabila seseorang individu menunjukkan gejala jangkitan dada - selalunya kesukaran bernafas, sakit dada, batuk dan berasa tidak sihat, apabila berjumpa dengan doktor atau pergi ke hospital. Doktor akan bertanya kepada anda mengenai sejarah perubatan, khususnya faktor risiko dan keterdedahan serta gejala yang anda alami.

Doktor perlu mendengar bunyi nafas anda menggunakan stetoskop yang diletakkan pada beberapa tempat berbeza di atas dan di belakang dada anda. Doktor boleh juga menggunakan nadi oksimeter iaitu sejenis alat yang dikepitkan pada hujung jari untuk mengkur jumlah oksigen dalam darah.

Sinar-X dada merupakan salah satu daripada alat terbaik yang digunakan untuk mengesan dan merancang rawatan bagi pneumonia kerana alat ini membolehkan doktor membayangkan jumlah keradangan dan cecair di dalam paru-paru dan di mana ianya berada. SInar-X juga boleh menunjukkan sekiranya terdapat cecair yang terkumpul di dalam atau disekeliling paru-paru dalam jumlah yang banyak. Sekiranya batuk anda ‘produktif’ - jika anda batuk berkahak - sampel akan diambil bagi mengenalpasti jenis mikrob spesifik yang menyebabkan jangkitan. 

Tanda-Tanda dan Gejala Pneumonia

Antara tanda-tanda umum pneumonia termasuklah rasa sakit, mual serta letih. Sesetengah individu mungkin mengalami tanda-tada jangkitan yang lebih spesifik seperti demam dan ada juga yang mengalami kekeliruan.

Tanda-tanda spesifik yang menandakan jangkitan dada atau masalah pernafasan akut adalah:

• Batuk, terutamanya jika anda mengeluarkan kahak yang pekat
• Sesak nafas ketika bersenam dan adakalanya juga ketika berehat
• Sakit dada, yang boleh bertambah teruk apabila bernafas dan batuk

Doktor atau pakar penjagaan kesihatan yang lain boleh memeriksa lebih banyak tanda-tanda jangkitan dengan mengukur kadar oksigen, mendengar bunyi nafas anda atau dengan memerhatikan tanda-tanda penting seperti tekanan darah dan kadar degupan jantung.

Menguruskan Pneumonia

Menguruskan penyakit radang paru-paru ini adalah berbeza bagi setiap individu, bergantung kepada sebab-sebab tertentu serta kondisi kesihatan masing-masing. Sebahagian kes pneumonia boleh diuruskan di rumah manakala kes-kes yang selebihnya perlu dirawat di hospital.

Di rumah

Kes pneumonia yang tidak begitu serius boleh diuruskan di rumah. Mengekalkan posisi tegak dan sedikit condong boleh membantu mengosongkan paru-paru. Sekiranya anda mengalami rasa sakit dan demam, ubat-ubatan di kaunter/famasi juga boleh membantu. Doktor juga boleh memberikan pil antibiotik sekiranya mereka merasakan terdapat jangkitan bakteria. Sekiranya anda menguruskan pneumonia di rumah, adalah penting untuk anda ketahui bila anda patut mendapatkan bantuan segera - jika anda sesak nafas, mengantuk atau merasakan kesakitan yang teruk.

Di Hospital

Di hospital, pakar penjagaan kesihatan akan memantau suhu, kadar pernafasan, tahap oksigen, kadar degupan jantung serta tekanan darah anda dengan teliti. Ini sangat membantu intuk memandu rawatan serta mengenalpasti masalah pada peringkat awal. Mereka yang mempunyai jangkitan yang serius berkemungkinan akan diberikan cecair intravena (titisan) dan antibiotik.

Ujian darah dan sampel kahak boleh diambil untuk memastikan antibiotik yang diberi disasarkan kepada jenis mikrob yang betul. Doktor dan jururawat juga boleh cuba mengenalpasti dan menguruskan sebab-sebab lain yang menjadi punca kepada pneumonia, contohnya, kebolehan menelan yang semakin berkurangan. Mendapatkan rawatan di hospital bermakna terdapat pilihan-pilihan rawatan lain sekiranya pneumonia menjadi semakin serius. Contohnya seperti senaman pernafasan yang dibantu oleh pakar fisioterapi untuk mengosongkan paru-paru, ventilator tidak invasif serta terapi oksigen.

Rawatan 

Pneumonia yang ringan, khususnya dalam kalangan mereka yang tidak mempunyai faktor risiko mungkin boleh dirawat di rumah, tetapi masih perlu dinilai oleh doktor. Berjumopa doktor bermaksud anda bleh mendapatkan antibiotik yang dipreskripsikan sekiranya mereka merasakan pneumonia anda adalah disebabkan oleh bakteria. Rehat yang secukupnya, air serta antibiotik dan rawatan (di kaunter/farmasi) untuk demam dan sakit juga mencukupi untuk merawat kes pneumonia yang ringan.

Untuk pneumonia yang lebih serius yang disertai sakit dada, kesukaran bernafas dan rasa tidak sihat yang teruk, anda perlu dimasukkan ke hospital. Kadangkala mereka yang mempunyai pneumonia ringan tetapi mempunyai risiko untuk jatuh sakit dan tidak mampu untuk merawat jangkitan di rumah - mereka yang mengambil ubat untuk mengawal sistem imun, misalnya - boleh dimasukkan ke hospital sebelum keadaan mereka menjadi bertambah buruk.

Di hospital, rawatan untuk pneumonia mungkin sekali akan diberikan dalam bentuk antibiotik intravenus (IV) yang kuat serta cecair IV dan topeng atau tiub oksigen yang diletakkan di dalam lubang hidung. Tanda-tanda penting akan dicatat dari masa ke masa bagi memantau keadaan semasa pesakit. Ini termasuklah dengan mengukur tekanan darah, suhu, tahap oksigen, kadar degupan jantung serta kadar pernafasan pesakit.

Komplikasi

Kebanyakan orang, terutamanya mereka yang memang sihat pada permulaannya, boleh sembuh daripada pneumonia tanpa komplikasi. Namun begitu, pneumonia juga boleh menjadi penyakit serius yang sukar diubati. Malahan, pneumonia yang serius boleh mencetuskan masalah kesihatan yang lebih parah seperti:

• Sepsis: Kondisi ini berlaku apabila tindak balas keradangan terhadap jangkitan menjejaskan beberapa sistem organ. Fungsi buah pinggang, jantung dan paru-paru mungkin akan menurun secara keseluruhannya. Untuk pengetahuan anda, kira-kira 20% jumlah kematian di seluruh dunia adalah disebabkan oleh sepsis..
• Abses dalam paru-paru: Kantung nanah yang dijangkiti boleh tumbuh di dalam paru-paru. Abses yang besar mungkin perlu dikeluarkan dan dikeringkan.
• Kegagalan pernafasan: Ini mungkin terjadi sekiranya fungsi paru-paru berkurangan sehingga pertukaran gas tidak mampu memenuhi keperluan tubuh badan. Mereka yang mempunyai kegagalan pernafasan boleh jatuh sakit dengan cepat dan memerlukan rawatan rapi.

Kekal Sihat dan Mendapatkan Penjagaan yang Sepatutnya

Individu yang berisiko dijangkiti atau mendapatkan kompliksai serius kesan daripada pneumonia selalunya merupakan mereka yang memppunyai penyakit yang sedia ada. Mengamalkan gaya hidup sihat, menghadiri pemeriksaan kesihatan dari masa ke masa serta memastikan kesihatan tubuh sentiasa terjaga adalah sangat penting. Sekiranya anda bimbang akan gejala, risiko atau bagaimana anda boleh mengurus diri di rumah sekiranya anda tidak sihat, bantuan sentiasa ada untuk anda.